«Να παραδωσωμεν την Σμυρνην εις τον Κεμαλ δια να τους πετσοκοψη όλους αυτους τους αχρειους»

 

Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό βιβλίο που δημιουργεί επικίνδυνες αντανακλάσεις με το σήμερα – σαν ένα αόρατο νήμα να συνδέει τον Εθνικό Διχασμό του 1915 με τις σημερινές συγκρούσεις, τις προκλήσεις, τις λύσεις και τα όποια αδιέξοδα της χώρας.

Ο καθηγητής Γιώργος Μαυρογορδάτος αποκωδικοποίησε το DNA του διχασμού, ανέλυσε τις διαταξικές, «ανίερες» συμμαχίες που κρύβονται στα ενδότερά του, και έφερε μία δουλειά που σε ταρακουνάει γιατί σε κάνει να συνειδητοποιήσεις το πόσο κοντινή είναι τελικά η – κατά τα άλλα μακρινή - σημερινή συγκυρία με τα γεγονότα της περιόδου 1915-1922.

Απλά αντικαθιστάς το Μνημόνιο με τον Πόλεμο, την ΕΕ και την Ευρωζώνη με την Αντάντ, το ΝΑΙ με τον Βενιζέλο και το ΟΧΙ με τον Γούναρη και κάπου εκεί καταλαβαίνεις ότι η Κλειώ, η μούσα της Ιστορίας, σου κλείνει πονηρά το μάτι. 

Το δημοψήφισμα του 2015 θα μπορούσε να δει τον εαυτό του στον παραμορφωτικό καθρέφτη του εθνικού διχασμού του 1915. Σύσσωμη η ελληνική περιπέτεια των τελευταίων ετών είναι ανατριχιαστικά οικεία με όσα συνέβησαν πριν από έναν αιώνα. Παραμένει, ωστόσο, διαφορετική - και με ανοιχτές τις εκκρεμότητές της. 

Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα του «1915 - Ο εθνικός διχασμός» (Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2015), το οποίο σας συνιστώ ανεπιφύλακτα να αγοράσετε. 

Το (γνώριμο) DNA του Αντιβενιζελισμού

«Χωρίς αληθινό πρόγραμμα και όραμα για το μέλλον ο Αντιβενιζελισμός συγκροτήθηκε ως βαθύτατα οπισθοδρομική και ρομαντική αντίδραση των συντηρητικών αστικών, μικροαστικών, εργατικών και αγροτικών στρωμάτων που απειλούσε άμεσα ο οικονομικός, κοινωνικός και πολιτικός εκσυγχρονισμός, αντιπροσωπεύοντας μια ειδυλλιακή και χαμένη χρυσή εποχή».

Οι πρώτοι «γερμανοτσολιάδες»

«Στα νοεμβριανά φώναζαν είμεθα οι Έλληνες και είσθε οι φραγκολεβαντίνοι!»

Η τύφλωση

«Προεκλογικό υλικό των φιλελεύθερων υπήρξε ο μυθικός χάρτης της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.  Τον χάρτη ακριβώς αυτόν επρόκειτο να ξεσκίσει επιδεικτικά και ένας Αντιβενιζελικος υποψήφιος στη Μεσσηνία, ο Κωνσταντίνος Κουμουνδούρος, προκαλώντας ενθουσιασμό στο κοινό του. 

‘Ένα κομμάτι του Έθνους εξακολουθούσε να βλέπει αδιάφορα ή και εχθρικά το μεγάλωμα της Ελλάδας. " Δεν-τα-θέλομε!" κραύγαζε ρυθμικά το Αντιβενιζελικό πλήθος για τη Θράκη και την Σμύρνη, όπως σημειώνει αγανακτισμένη η Πηνελόπη Δέλτα. Από την εθνικιστική σκοπιά των Φιλελεύθερων, η στάση της Παλαιάς Ελλάδας μόνο ως προϊόν "συστηματικής εξαπάτησης" μπορούσε να εξηγηθεί. Τους ενδιέφερε μόνο η απαλλαγή από την "βενιζελική τυραννία"».

Η σύγκρουση με την Αντάντ δια δημοψηφίσματος

«Σύμφωνα με την λαϊκή ετυμηγορία, πρώτη προτεραιότητα αποτελούσε η άμεση επιστροφή του Κωνσταντίνου. Στο ενδεχόμενο αυτό αντέδρασαν με κοινή διακοίνωση οι τρεις δυνάμεις της Αντάντ. Στα μάτια τους η αποκατάσταση του Κωνσταντίνου θα ισοδυναμούσε με επιδοκιμασία και νομιμοποίηση των εχθρικών ενεργειών του σε βάρος τους στη διάρκεια του πόλεμου. Προειδοποιούσαν λοιπόν ότι ενδεχόμενη έξοδος επάνοδος του θα προκαλούσε χειροτέρευση των σχέσεων τους με την Ελλάδα και απαλλαγή τους από κάθε δέσμευση απέναντί της, καθώς και τη διακοπή κάθε οικονομικής βοήθειας. 

Ωστόσο, η Αντιβενιζελικη ηγεσία τήρησε τις προεκλογικές της υποσχέσεις μεταθέτοντας την ευθύνη στον ίδιο τον λαό. Σκηνοθέτησε στις 22 Νοεμβρίου ένα "δημοψήφισμα" που όχι μόνο δεν χρειαζόταν συνταγματικά, αλλά ούτε και χρειαζόταν να νοθευτεί σε αυτήν την έκταση. Η επάνοδος του Κωνσταντίνου υποτίθεται ότι εγκρίθηκε με το απίστευτο ποσοστό 99%. 

Κόμπλεξ και Κωλοτούμπα

«Αν η επιστροφή του Κωνσταντίνου και οι μεταβολές στον κρατικό μηχανισμό ικανοποιούσαν δύο από τα αιτήματα που εμπεριείχε η λαϊκή ετυμηγορία της 1η Νοεμβρίου, αγνοήθηκε εντελώς το βαθύτερο νόημά της, δηλαδή η άρνηση του πόλεμου και η προσδοκία της αποστράτευσης. 

Η Αντιβενιζελική ηγεσία χειρίστηκε το Μικρασιατικό ζήτημα σαν να μην υπήρχε άλλη επιλογή από τη συνέχιση και την κλιμάκωση της εκστρατείας. Παγιδεύτηκαν έτσι σε ένα αλυτρωτικό εγχείρημα που τους ήταν ξένο. Για τον Δ. Γούναρη, τον Π. Πρωτοπαπαδάκη και άλλους, καθοριστικός παράγοντας υπήρξε η κομπλεξική τους στάση απέναντι στον Βενιζέλο και ο τρόμος για το ενδεχόμενο επανόδου του. 

Τους κατείχε ο φόβος ότι τυχόν απαγκίστρωση εκ μέρους τους από τη Μικρασιατική περιπέτεια θα επέφερε μοιραία την πτώση τους και την επιστροφή του μισητού εχθρού. Ακόμα και στην εθνοσυνέλευση ακούστηκε η άποψη ότι ήταν τελικά προτιμότερη η καταστροφή στη Μικρά Ασία παρά η επάνοδος της Βενιζελικής "τυραννίας".

Σύμφωνα με εμπιστευτικές συνομιλίες της αντιβενιζελικης ηγεσίας με τον Μεταξά, ο Γούναρης έφτασε στο σημείο να επικαλεστεί τα προσωπικά του συμφέροντα, μιλώντας για τον κίνδυνο επιστροφής του Βενιζέλου, εάν αυτοί αποτύγχαναν. 

"Εμέ προσωπικώς τι με μέλει; Ένας άνθρωπος είμαι. Δεν έχω παρά να πάρω τον δρόμον μου οπουδήποτε. Αλίμονον σε εσάς που έχετε δεσμούς και περιουσίαν".

Ο Μεταξάς ξέσπασε: "Εις το κάτω - κάτω, εάν μόνον δια του Βενιζέλου θα ήτο δυνατόν να σωθή η Ελλάς, ας έλθη ο Βενιζέλος. Πρέπει να υπάγη ο τόπος μας εις τον διάβολον, δια να μην έλθη ο Βενιζέλος;"

"Τον πόλεμο τον εύρομεν"

Ο Αντιβενιζελισμός μένει δέσμιος και παγιδεύεται σε ολέθριες αντιφάσεις. Δεν θα τολμήσει να διακόψει τη Μικρασιατική εκστρατεία παρά την αντίθεση του και τις προσδοκίες που καλλιέργησε προεκλογικά... Διαμαρτύρεται ο Γούναρης στον Μεταξά "Δεν είναι πολιτική μας... Δεν ήτο ποτέ πολιτική μας. Ο Βενιζέλος μας έφερεν εκεί. Τον πόλεμο τον εύρομεν".

Αλλά δεν τολμούν να τον τερματισουν από τον φόβο εξέγερσης και ανατροπής τους, που "θα φέρη τον Βενιζέλον", όπως προβλέπει ο Πρωτοπαπαδάκης.  Η συνεννόηση που επιδιώκει ο Βενιζέλος μαζί τους θα τους προσέφερε ασφαλή διέξοδο, τουλάχιστον εσωτερικά. Γι'αυτους όμως η συνεννόηση με τον μισητό και δαιμονοποιημένο πολιτικό αντίπαλο παραμένει αδιανόητη. 

Σύγκρουση κρατικοδίαιτων - φιλελεύθερων

"Προ της επαναστάσεως, οι έχοντες σχέσιν με την στήλην των εξόδων (οι τρόφιμοι) του προϋπολογισμού διηύθυνον κυρίως την Ελλάδα. Ήδη αι τύχαι αυτής διευθύνονται κυρίως παρ' εκείνων οίτινες τροφοδοτούν την στήλην των εσόδων του προϋπολογισμού" έλεγε ο Βενιζέλος αναφερόμενος στην διάκριση μεταξύ επιχειρηματιών και εισοδηματιών, την κατά Κ. Κωστή "πλουτοκρατικη ολιγαρχία".

Αυτή η σύγκρουση αναζωπυρώθηκε από τον εθνικό διχασμό. 

Η πρώτη ομάδα ήθελε επέκταση του ελληνικού οικονομικού χώρου. Δεν είναι τυχαίο ότι βενιζελικοί εφοπλιστές του Λονδίνου χρηματοδότησαν την πολυτελή έκδοση του γνωστού χάρτη της Ελλάδος των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών σε 100.000 αντίτυπα και άλλα τόσα επιστολικά δελτάρια. 

Κάπως έτσι το 1920 την πλήρωσαν οι εμπορικοί σύλλογοι, που ήταν στην πρώτη γραμμή του βενιζελισμού, κυνηγήθηκαν. Μάλιστα την επόμενη των νοεμβριανών επιτρεπόταν σε "μετανοήσαντες" εμπόρους να παρουσιαστούν ενώπιον του Κωνσταντίνου και να δηλώσουν υποταγή. 

Καθοριστικότερο στοιχείο ήταν η αντεπίθεση της κρατικοδίαιτης αστικής τάξης πίσω και γύρω από το Στέμμα για να συντρίψει την Βενιζελική ηγεμονία και να ξανακερδίσει την εξουσία. 

Καθαρά αντιφιλελεύθερο, αυτό το νέο πρόγραμμα συνεπαγόταν την εγκαθίδρυση ενός μοναρχικού και στρατιωτικού – γραφειοκρατικού καθεστώτος παραδοσιακού τύπου.

Σε οξεία αντίθεση με τον πραγματιστικό αλυτρωτισμό του Βενιζέλου, ο Κωνσταντινισμός πρόβαλλε σ΄ένα ακαθόριστο μέλλον έναν ρομαντικό και ουτοπικό μεγαλοϊδεατισμό του οποίου κύριο όργανο θα ήταν, ακριβώς μονάρχης και ο στρατός "Του."

Η φαιοκόκκινη συμμαχία: "Σφυρί - δρεπάνι κι ελιά στεφάνι"

«Η αντίθεση στον πόλεμο και ο πόθος της αποστράτευσης εξηγεί επίσης γιατί πολλοί Αντιβενιζελικοί ψήφισαν και υποψηφίους του ΣΕΚΕ (σημείωση: προγόνου του ΚΚΕ) μέσα στη σύγχυση που δημιούργησαν τα κοινά συνθήματα κατά του πόλεμου και των Φιλελεύθερων, όπως "σφυρί - δρεπάνι κι ελιά στεφάνι" (όπου η ελιά ήταν το έμβλημα του Αντιβενιζελισμού). 

Το ΣΕΚΕ γύρισε την πλάτη στον Βενιζέλο κι έκανε από κοινού πρακτικά μέτωπο κατά του Βενιζελισμού. «Το κοινό στην ουσία μέτωπο αντιβενιζελικών και σοσιαλιστών λειτούργησε στις μοιραίες εκλογές του 1920. Η Ηνωμένη Αντιπολίτευση προσέφερε στο ΣΕΚΕ 30 θέσεις στους συνδυασμούς, που δεν έγινε δεκτή».

Η αντεπανάσταση των κρατικοδίαιτων

Ο Αντιβενιζελισμός αντιπροσώπευε την επιβίωση ή αναβίωση της διαταξικής συμμαχίας του 19ου αιώνα. Το 1915 ξεκινά η «αντεπίθεση της κρατικοδίαιτης αστικής τάξης» η οποία οχυρώνεται πίσω και γύρω από το Στέμμα. Μαζί της έρχονται οι και οι μικροαστοί, οι οποίοι κάνουν την δική τους «αντεπανάσταση στην αστική επανάσταση του 1909».

«Ο παραδοσιακός κόσμος των νοικοκυραίων προμήθευσε την λαϊκή βάση του Κωνσταντινισμού. Εναντίον του κινδύνου των πολέμων, της ταπείνωσης από την ωμή ξένη επέμβαση και του βενιζελικού εκσυγχρονισμού, οι μικροαστοί συσπειρώθηκαν γύρω από το Στέμμα με συνθήματα όπου ήταν αλληλένδετα ο εσωστρεφής πατριωτισμός, ο σοβινισμός, η ξενοφοβία, η θρησκοληψία, ο ρομαντισμός και η αντικαπιταλιστική αντίδραση». 

«Ο Αβραάμ Μπεναρόγιας θεωρούσε τον Αντιβενιζελισμό εκφραστή της χρεωκοπημένης μικροαστικής μάζας. Σύμφωνα με τον Σεραφείμ Μάξιμο, η μικροαστική και εργατική μάζα αντέταξε ένα κοινό μέτωπο με τη μοναρχία κατά του λιμπεραλισμού στην ελληνικού του εκπροσώπηση». 

«Αντιβενιζελικά ήταν βέβαια και προκαπιταλιστικά και αντικαπιταλιστικά μικροαστικά στρώματα» γράφει ο Μαυρογορδάτος. Για παράδειγμα, ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Συντεχνιών ο οποίος συνεργάστηκε με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Εφέδρων ήταν από τους οργανωτές του αναθέματος του Βενιζέλου». 

«Οι βιοτέχνες έτρεμαν την ανάπτυξη καπιταλιστικής αγοράς διότι δεν θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν... Οι ανεξάρτητοι μεταφορείς αντιμετώπιζαν κίνδυνο εξαφάνισης.... Άλλωστε τον 19ο αιώνα είχαν σφυρηλατηθεί ανάμεσα στα μικροαστικά αυτά στρώματα και την κρατικοδίαιτη τάξη ισχυροί δεσμό» σημειώνει. Αντίθετα οι έμποροι, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι στήριζαν Βενιζέλο προσδοκώντας επέκταση των αγορών τους. 

Η εργατική τάξη στήριξε την επανάσταση του 1909 και ο Βενιζέλος το ανταπόδωσε με σειρά προοδευτικών ρυθμίσεων. Μάλιστα στήριξε την δημιουργία του ΣΕΚΕ θεωρώντας ότι έτσι θα αποκτούσε υποστήριξη για τις ελληνικές θέσεις στις σοσιαλιστικές διασκέψεις. Ωστόσο κάτω από τον πόλεμο και τον λιμό που προκάλεσε ο αποκλεισμός της Αντάντ και λόγω της αντιβενιζελικής προπαγάνδας, ο Βενιζέλος έχασε την εργατική τάξη. 

«Εγκαταλείποντας τον φορέα της βιομηχανίας οι εργάτες στράφηκαν στον μικροαστικό αντιβενιζελισμό παρά στον προλεταριακό επαναστατικό σοσιαλισμό... Σύμφωνα με τον Μεταξά,  «ο Έλλην εργάτης είναι μάλλον υποψήφιος μικροαστός παρά οριστικός προλετάριος".  Οι άκληροι αγρότες συντάθηκαν με τον Βενιζέλο. Οι τσιφλικάδες με τον βασιλιά. 

Εκδικητική αντιμεταρρύθμιση

 «Η Αντιβενιζελική κυβέρνηση φρόντισε να καταργήσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των Φιλελεύθερων. Η αγροτική μεταρρύθμιση δεν ακυρώθηκε. Πάγωσε όμως, και ύστερα τροποποιήθηκε». 

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που  φέρνει ο δημοτικισμός, έρχεται να υπηρετήσει την μεγάλη ιδέα και την ενσωμάτωση διαφορετικών πληθυσμών. Στους αλλόγλωσσους η Ελλάς θα έπρεπε "να τους διδαξωμεν την λαλουμενην γλώσσαν και όχι την ψευδη" οπως έλεγε ο Βενιζέλος. Γι'αυτό και η μεταρρύθμιση αυτή ανετράπη από τους Αντιβενιζελικους. 

Ο διορισμός ανίκανων

«Στη Μικρά Ασία τοποθετήθηκε αρχιστράτηγος ο Αναστάσιος Παπούλας. Σύμφωνα με τον Δουσμάνη, ο Γούναρης τον διάλεξε "δια λόγους μάλλον κομματικής υπερισχύσεως εν τω στρατεύματι" μολονότι ο ίδιος τον είχε προειδοποιήσει ότι πρόκειται περί "αμαθούς και ανικάνου να διοικήση την Στρατιάν και να διευθύνη πολεμικάς επιχειρήσεις".

Γραφειοκρατία και πελατειακά δίκτυα

«Στις νέες χώρες, οι υπάλληλοι που επάνδρωσαν τις νέες διοικητικές δομές, προήρθαν από την παλιά Ελλάδα μέσω μεταθέσεων και μετατάξεων. 

Πάμπολλοι θεσιθήρες έσπευσαν να καλύψουν τα κενά αξιοποιώντας πελατειακά δίκτυα και παραμερίζοντας τους ντόπιους που δεν είχαν ακόμη ενταχθεί σε αυτά, ούτε προλάβει να δημιουργήσουν δικά τους. 

Βιώνοντας κατά κανόνα την τοποθέτηση τους σαν άδικη, αλλά προσωρινή εξορία σε ξένο τόπο, αυτοί οι εκπρόσωποι της νέας κρατικής κυριαρχίας έφεραν μαζί τους την ακατανόητη τυπολατρία και γλώσσα της διοίκησης. Αντιμετώπισαν επιπλέον τον τοπικό πληθυσμό με αποικιακή αλαζονεία και περιφρόνηση. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν η διαφθορά, η αυθαιρεσία και η βαναυσότητα, ιδίως χωροφυλακών και στρατιωτικών.

Τραυματική διάψευση του εθνικισμού υπήρξε προπαντός η αποικιακή συμπεριφορά των Παλαιοελλαδιτών υπαλλήλων ειδικά απέναντι στους Έλληνες των νέων χωρών - "τους τουρκόσπορους", τουρκογεννημένους η "γιαουρτοβαφτισμένους"».

Βενιζελισμός – Αντιβενιζελισμός

«Για τον Βενιζελισμό προδοσία αποτελεί προπαντός η παράδοση του οχυρού Ρούπελ και ύστερα της Ανατολικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους, καθώς και η στήριξη του Αντιβενιζελισμού στην ψήφο των αλλοεθνών, που αποδεικνύει ότι η  πολιτική του εξυπηρετεί τους κληρονομικούς εχθρούς. 

Ο Αντιβενιζελισμος αποδεικνύεται πατριωτισμός εσωστρεφής, στα όρια της παλαιάς Ελλάδας. Μόνο τα παλαιά σύνορα φαίνεται πως ενεργοποιούν αντίστοιχα αντανακλαστικά. Αρκεί μια φράση από φανατική Αντιβενιζελική εφημερίδα: ουδείς Έλλην θα ιδή μετ' απαθείας τους Γερμανο-Βούλγαρους φθάνοντας εις την Λάρισαν.

Για τον Αντιβενιζελισμό προδοσία αποτελεί προπαντός η υποστήριξη στους Αγγλογάλλους που καταλύουν σε πολλά μέρη την κρατική κυριαρχία. Ως πράκτορες των Αγγλογαλλων καταδιώκονται μικρασιάτες πρόσφυγες στα Νοεμβριανά, ενώ οι Αμυνίτες (που πολεμούν από το 1916 για την ελληνική Μακεδονία) θεωρούνται προδότες προς την πατρίδα και τον βασιλέα. 

Στην Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, ο αντοβενιζελισμος θα αντιτάξει απερίφραστα την μικράν, αλλ' έντιμον Ελλάδα. 

Η διαρκής προπαγάνδα

«Ο ίδιος ο Βενιζέλος διαπίστωνε με πίκρα ότι ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται πια για τη μεγάλη ιδέα. 

Σύμφωνα με τον Βεντήρη, ο οποίος ζητούσε να επιβληθεί δικτατορία, «η πλειοψηφία του λαού της παλαιάς Ελλάδας συστηματικώς εξαπατηθείσα, παρεγνώριζε κατά βάσιν την πραγματικότητα. Εάν αφήνετο κυρία των αποφάσεων της θα κατεπόντιζεν τον Ελληνισμόν όλον. Δύο το πολύ εκατομμύρια του παλαιού κράτους έκριναν την τύχην έξη εκατομμυρίων Ελλήνων των νέων χωρών και του αλύτρωτου γένους. 

Το μίσος για τους Μικρασιάτες και τους πρόσφυγες

«Στη Μικρασία, γράφει ο αδελφός του Κωνσταντίνου πρίγκιπας Ανδρέας από την Σμύρνη στον αγαπητό Γιαννάκη (τον Μεταξά).

Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες, εκτός ελαχίστων. Επικρατεί Βενιζελισμός ογκώδης και κατά την 15ην Δεκεμβρίου είχον κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα. Θα ηξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ δια να τους πετσοκόψη όλους αυτούς τους αχρείους, οι οποίοι φέρονται ούτω κατόπιν του φοβερού αίματος όπερ εχύσαμεν εδώ. 

Αίματος της Παλαιάς Ελλάδος δε, διότι όλα τα παιδιά των οπωσδήποτε καλύτερων οικογενειών των ενταύθα υπηρετούν εις Σμύρνην και τα μετόπισθεν, αλλοίμονον δε αν εν οιονδήποτε τμήμα ευρεθή σχημστισμένον μόνον από Μικρασιάτας και ενώπιον του εχθρού».

Η τύχη του Ελληνισμού της Τούρκιας κατα βάθος δεν απασχολεί τον Αντιβενιζελισμο, τουλάχιστον ως πρώτη προτεραιότητα. Υπερισχύει το μίσος που προκαλεί η ακλόνητη πίστη των Ελλήνων της Τουρκίας στον Βενιζέλο. Το μίσος αυτό είχε εκδηλωθεί από την πρώτη στιγμή που έφτασαν πρόσφυγες από την Τουρκία το 1914-1915.

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του συλλαλητηρίου των Φιλελεύθερων στην Αθήνα στις 14 Αυγούστου 1916 από φανατική Αντιβενιζελική εφημερίδα.  Ισχυρίζεται οτι συγκεντρώθηκαν μόλις 12.000 άνθρωποι και από αυτούς οι μισοί πρόσφυγες. "Αι φυσιογνωμίαι...  Άωνστοι, ξένοι, πρόσφυγες, Κρήτες".

Στο αντιβενιζελικο συλλαλητήριο της επόμενης, οι συγκεντρωμένοι φώναζαν συνθήματα όπως "Λαός εδώ, όχι πρόσφυγες" και "Ντόπιο πράγμα!"... Αφού οι πρόσφυγες αποκλείονταν εξ ορισμού από τον λαό, ενώ ως αστράτευτοι προκαλούσαν χλευασμό και περιφρόνηση. 

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες έγιναν προνομιακός στόχος της επιλεκτικής βίας των Επιστράτων με αποκορύφωμά όσα συνέβησαν στα νοεμβριανά. "Παληόσκυλα" τους αποκαλούσαν τότε οι Επιστρατοι. 

Ο πρίγκιπας Ανδρέας δεν ήταν ο μόνος που σκεφτόταν ότι άξιζαν οι Έλληνες της Τουρκίας να τους σφάξει ο Κεμάλ. Η ίδια στάση εκδηλώθηκε εκρηκτικά και στην εθνοσυνέλευση, όταν ο Γούναρης αρνήθηκε τη συζήτηση των νέων προτάσεων της Αντάντ, στις 14 Μαρτίου 1922.

Στις διαμαρτυρίες Ελλήνων βουλευτών της Θράκης (όλων Φιλελεύθερων) που ζητούσαν να μιλήσουν λέγοντάς ότι κινδυνεύουν να σφαγούν από τον Κεμάλ, ένας Αντιβενιζελικός βουλευτής της Παλαιάς Ελλάδας ονόματι Ι. Κίνιας απάντησε με ετοιμότητα: "Καλλίτερα να σας σφάξη εσάς ο Κεμάλ, παρά να σφάξη εμάς ο Γυπάρης! " (ο διαβόητος βενιζελικός αξιωματικός που πρωταγωνίστησε στη δολοφονία του Ιωνος Δραγούμη). 

"Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξη ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα "

Ο αντιβενιζελικος τύπος είχε ξεκινήσει άλλωστε να χτίζει κλίμα αποχώρησης. Μάλιστα οι πρόσφυγες εμποδιστήκαν να φύγουν από την Μικρασία μέχρι την τελευταία στιγμή. Διότι ήταν εύλογος ο φόβος ότι εάν έρχονταν στην Ελλάδα, θα ανέτρεπαν το καθεστώς. 

Αυτό ακριβώς φέρεται να είπε και ο αρμοστής της Ελλάδος στη Σμύρνη Αριστείδης Στεργιάδης στον γνωστό του Γεώργιο Παπανδρέου, όταν αυτός τον ρώτησε γιατί δεν ειδοποιεί τον κόσμο να φύγει. "Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξη ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα ".

Τρίγωνο Γερμανίας – Οθωμανών – Γούναρη

"Ακόμη πιο εύγλωττη είναι η τεκμηριωμένη από τουρκικές πήγες ανάμειξη της Οθωμανική κυβέρνησης στις ελληνικές εκλογές από το 1915.  Όταν μάλιστα προβλεπόταν νέες εκλογές το καλοκαίρι του 1916 ακόμα και η γερμανική κυβέρνηση ζήτησε από την Οθωμανική να κατευθύνει τη μουσουλμανική ψήφο της ελληνικής Μακεδονίας στους Αντιβενιζελικους, ύστερα από αίτημα του Ι. Μεταξά.

Γιος Τούρκου βουλευτή, που εξελέγη το 1920 με τους Αντιβενιζελικους, περιγράφει την αγωνία των Τούρκων της Θέσσαλονίκης για το εκλογικό αποτέλεσμα και δίνει επιγραμματικά την εξήγηση:" Οι φιλοβασιλικοί δεν ήταν σε τέτοιο βαθμό εχθροί των Τούρκων όσο ο Βενιζέλος".

Η ψήφος των μειονοτήτων

«Τούρκοι, Σλαβομακεδόνες, Εβραίοι και Βλάχοι επειδή έβλεπαν τον Βενιζελισμό ως κατεξοχήν έκφανση του ελληνικού εθνικισμού, στράφηκαν στους Αντιβενιζελικούς... .Στις εκλογές του 2015 στη Μακεδονία η μαζική ψήφος Τούρκων, σεφαραδιτών Εβραίων και σλαβόφωνων εξασφάλισε στους Αντιβενιζελικούς όλες σχεδόν τις έδρες.

Μάλιστα, τη στιγμή που κρινόταν αν η Ελλάδα θα πολεμήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία και τη Βουλγαρία, συνιστούσε ασφαλώς υπέρτατη ειρωνεία και ανυπόφορο οξύμωρο στα μάτια των Βενιζελικών να ψηφίζουν συμπαγείς μάζες Τούρκων και Βουλγάρων στις ελληνικές εκλογές, επηρεάζοντας το αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με τον Γιώργο Παπανδρέου, η υποστήριξη τους στους Αντιβενιζελικούς αποδείκνυε "καταφώρως ότι η ακολουθούμενη πολιτική, ικανοποιούσα τους κληρονομικούς εχθρούς, αντιστρατεύεται προς τα συμφέροντα του Εθνους".

"Στρατιώτες Έλληνες αντάλλαζαν τα πηλήκια τους με τα φέσια των Τούρκων και Εβραίων και Τούρκοι και Εβραίοι φώναζαν: Ελιά! Και Ζητώ ο Κωτσος" έγραφε αγανακτισμένη η Πηνελόπη Δέλτα. 

"Υπήρχαν βέβαια σε βάρος τους πιέσεις, εγκλήματα, και αυθαιρεσίες από τα κρατικά όργανα και τους χριστιανούς, παρά την επίσημη πολιτική. Αυτά προκαλούσαν όχι μόνο διαμαρτυρίες, αλλά και μαζική μετανάστευση στην Τουρκία, που παρουσίαζε με τη σειρά της τους διωγμούς των δικών της ελληνικών πληθυσμών ως δικαιολογημένα αντίποινα".

Τα μεγάλα τσιφλίκια των νέων χωρών το ελληνικό δημόσιο ήταν υποχρεωμένο να τα σεβαστεί. Όμως το κράτος της επαναστατικής κυβέρνησης άρχισε να καταλαμβάνει εκτάσεις στο πλαίσιο της αγροτικής μεταρρύθμισης. Οι αντιβενιζελικοι υποσχέθηκαν αποκατάσταση στους Τούρκους τσιφλικαδες την οποία όμως δεν τήρησαν. 

Η αντιβενιζελική στάση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Η νέα κρατική κυριαρχία εγκαινιάστηκε με τους χειρότερους οιωνούς. Ξέσπασαν επεισόδια κατά των Εβραίων από Έλληνες στρατιώτες και χριστιανούς. Οι Ισραηλίτες επιθυμούσαν την διεθνοποίηση της Θεσσαλονίκης και υποστήριξαν Αυστριακης έμπνευσης σχέδιο για οιονεί πόλη - κράτος. 

Αναγνώρισαν τον Βενιζελισμό ως τη μεγαλύτερη απειλή. Το 1915 τόσο οι Σιωνιστές όσο και οι σοσιαλιστές της Φεντερασιόν ψήφισαν μαζικά τον Αντιβενιζελικό συνδυασμό. Στη συνέχεια είδαν πολύ αρνητικα την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Στο μεταξύ, η πυρκαγιά του 1917 άφησε άστεγα τα 2/3 της εβραϊκής κοινότητας. Με την ανοικοδόμηση ο μισός πληθυσμός εκτοπίστηκε σε περιμετρικούς οικισμούς. 

Άλλωστε το σχέδιο Εμπράρ μείωσε τις ιδιοκτησίες στην πυρίκαυστη περιοχή από 3700 σε 1300 και λειτούργησε ως de facto πλαίσιο εξελληνισμού της πόλης. Μάλιστα, οι Ισραηλίτες ήταν αντίθετοι στον Βενιζέλο παρά την δημόσια υποστήριξη του στην προοπτική δημιουργίας εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. 

Στις εκλογές του 1920 ψήφισαν μαζικά Γούναρη - όπως και οι Τούρκοι. Οι Γουναρικοί ανάτρεψαν το σχέδιο του Εμπράρ και διπλασίασαν τις ιδιοκτησίες του κέντρου. Ωστόσο δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στο σύνολο των προεκλογικων υποσχέσεων. 

Όταν παρέδωσαν την Μακεδονία και την Θράκη στους Βούλγαρους

Ακόμα χειρότερη ήταν η κατάσταση με τους Βούλγαρους της Μακεδονίας, οι οποίοι ψήφισαν μαζικά τους Αντιβενιζελικους.  Οι τελευταίοι "όχι μόνο δεν εμπόδισαν έμπρακτα την βουλγαρική εισβολή, αλλά και έφτασαν στο σημείο να τη δικαιολογούν ή να την εξωραΐζουν".

"Άψογος η συμπεριφορά των Βουλγάρων" διαλαλούσε χαρακτηριστικός τίτλος Αντιβενιζελικής εφημερίδας. Περί "δήθεν βεβηλουμένων τάφων" και "σφαζόμενων τάχα αδελφών" χλεύαζαν οι επίστρατοι. "Απόλυτος ησυχία" στην ανατολική Μακεδονία διαβεβαίωνε τρεις μήνες αργότερα η ίδια εφημερίδα. "Μόνον ελληνικός στρατος και αστυνομία δεν υπάρχει".

Άλλωστε ήταν η βουλγαρική εισβολή που εξώθησε τον Βενιζέλο να δημιουργήσει την προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης με πρωταρχικό και επείγοντα στόχο να είναι η άμυνα κατά των Βουλγάρων. 

Όσοι συνεργάστηκαν μαζί τους, έφυγαν πρόσφυγες στη Βουλγαρία φοβούμενοι κυρώσεις και αντίποινα. Άλλωστε το 1919 έγινε εθελοντική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.  Ωστόσο, το 1920 δεν είχαν προλάβει να φύγουν και ψήφισαν μαζικά Γούναρη).