Το 2020 δεν είναι 2010

Στα αριστερά ένας απολογισμός των επιπτώσεων του κορονωϊού τον Απρίλιο. Στα δεξιά κάποιες ενδεικτικές διαφορές ανάμεσα στο 2020 και το 2010. 

Όλα δείχνουν ότι μπροστά μας θα έχουμε ένα μη αναστρέψιμο ενδεχόμενο: Μια βαθιά ύφεση εξ αιτίας της πανδημίας, που όμως δεν θα διαθέτει τα χαρακτηριστικά της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, σαν κι αυτές που βλέπαμε στα πρώτα χρόνια της ελληνικής κρίσης.

Καθώς η εξάρτηση της οικονομίας από τον τουρισμό τα τελευταία χρόνια μεγάλωσε, το αποτύπωμά αυτής της σχέσης θα είναι δυστυχώς οδυνηρό το επόμενο διάστημα. Βέβαια, δεν φταίει ο τουρισμός γι’ αυτό. Κανείς μας δεν φταίει. Είναι λάθος να αναζητούμε υπεύθυνους - τουλάχιστον εντός των συνόρων μας. Δεν φταίνε όσοι είδαν ευκαιρίες στον τουρισμό τα προηγούμενα χρόνια. Αντίθετα, εργάστηκαν εντατικά για την εξωστρέφεια της οικονομίας. Αυτή είναι μια εξωγενής διεθνής κρίση για την οποία πραγματικά λίγα μπορούμε να κάνουμε για να την επηρεάσουμε.

Και προκαλεί μία, πρακτικά, άκαμπτη αύξηση της βάσης κόστους όλων των επιχειρήσεων, καθώς θα πρέπει να ενσωματώσουν στο λειτουργικό τους μοντέλο το κόστος της τήρησης υγειονομικών μέτρων ασφαλείας. Κι εδώ το κρίσιμο ερώτημα είναι πως θα μοιραστεί αυτό το κόστος; Αλλά αυτή είναι μία άλλη συζήτηση.

Το 2020 δεν είναι 2010

Έχοντας καλύψει δημοσιογραφικά την κρίση του 2010 και παρακολουθώντας στενά την υπό εκκόλαψη ύφεση  του 2020, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένη σε απείρως καλύτερη θέση σε σχέση με 10 χρόνια πριν και η επόμενη ημέρα θα την βρει σε βελτιωμένη αφετηρία επανεκκίνησης. Ως συνήθως, παραμένω αισιόδοξος και επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω το γιατί.

Κατ' αρχήν οι υποδομές. Η Ελλάδα διαθέτει πλέον πρώτης κλάσης εθνικό οδικό δίκτυο που - πιστέψτε με-  δεν ήταν καθόλου αυτονόητο ότι θα ολοκληρωνόταν, όταν η χώρα είχε βρεθεί στη δίνη της κρίσης.

Όλα αυτά τα μεγάλα αυτά έργα - η Ιόνια, ο Μορέας, η Ολυμπία, το πέταλο του Μαλιακού, τα Τέμπη, η Εγνατία - κατασκευάστηκαν και λειτουργούν μια χαρά. Φέρνουν οι δρόμοι την ανάπτυξη από μόνοι τους; Ας μην είμαστε αφελείς. Προφανώς και όχι. Όμως, δημιουργούν άλλες προϋποθέσεις ανταγωνιστικότητας που δεν υπήρχαν πριν.

Επιπλέον, η Ελλάδα μετά από ασύλληπτες αστοχίες 20-25 ετών ολοκλήρωσε τα σιδηροδρομικά έργα του βασικού άξονα Αθήνας – Θεσσαλονίκης και συνέδεσε το Νέο Ικόνιο με τον κυρίως άξονα, που συνδυαστικά με τον ΟΛΠ, δημιουργεί κάποιες άλλες προϋποθέσεις ανάπτυξης του σιδηροδρόμου. Επίσης, έχουν δρομολογηθεί και υλοποιούνται τα έργα σιδηροδρομικής αναβάθμισης της νέας γραμμής από την Αθήνα έως την είσοδο της Πάτρας. Τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν πάει καλύτερα, αλλά επιτρέψτε να λέω και ευχαριστώ, μιλώντας με τη γνώση ενός ανθρώπου που έχει καλύψει δημοσιογραφικά το φαινόμενο του ελληνικού σιδηρόδρομου.

Επιπλέον, τα δύο μεγάλα της λιμάνια - ο Πειραιάς και η Θεσσαλονίκη - βρίσκονται στα χέρια διεθνών σχημάτων - το δε πρώτο είναι επίσημα ενταγμένο στους κόμβους της διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας και αναπτύσσεται δυναμικά. Το δεύτερο είναι η φυσική έξοδος της ανατολικής Ευρώπης στα σύνορα των τριών ηπείρων. Οι προοπτικές του είναι σπουδαίες, εάν υπάρξει οραματική στρατηγική και χρηστή διοίκηση.

Βελτίωση και στην αεροπορία

Επιπλέον, το αεροδρόμιο της Αθήνας, παρόλο που σήμερα υπολειτουργεί, έχει διανύσει μια περίοδο θεαματικής ανάπτυξης από τον Δεκέμβριο του 2013 έως τον Φεβρουάριο του 2020 που διαφήμισε την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο και διένειμε στον Έλληνα φορολογούμενο άμεσα σημαντικά μερίσματα κι έμμεσα μεγάλα ποσά από φόρους, τέλη κτλ.

Παράλληλα, πολλά από τα 14 περιφερειακά αεροδρόμια που έχουν παραχωρηθεί, έχουν ανακαινιστεί και θα βρίσκονται για αρκετές δεκαετίες στα χέρια διεθνούς επενδυτικού σχήματος, που μπορεί και αυτό με μία μακρόπνοη στρατηγική και καλή διοίκηση να φέρει σημαντικά αποτελέσματα.

Ακόμη, απέκτησε ανάδοχο και δρομολογείται το νέο αεροδρόμιο του Ηρακλείου ο διαγωνισμός του οποίου επί τόσο χρόνια έβγαινε άγονος. Ίσως η αναστάτωση του κορωνοϊού καθυστερήσει κάποια πράγματα, αλλά τα αεροδρόμια τα χτίζεις με ορίζοντα λειτουργίας δεκαετιών. Η Κρήτη βρίσκεται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και μπορεί να διαδραματίσει ένα αναπάντεχο ρόλο κόμβου στις διεθνείς αερομεταφορές.

Επίσης, η Ελλάδα πλέον απέκτησε έναν δυναμικό flag carrier – την Aegean – που διαθέτει τα μεγαλύτερα μεγέθη όλων των εποχών που είχε ποτέ αερομεταφοράς στην ιστορία της ελληνικής πολιτικής αεροπορίας. Προφανώς και η νέα κατάσταση επιβάλλει συρρίκνωση – και αυτή είναι πάντα οδυνηρή για εργαζομένους και συνεργάτες – αλλά σε ένα – δύο χρόνια η ανάκτηση των παλιότερων μεγεθών θα είναι μία σχετικά εύκολη υπόθεση, δεδομένης της παρόμοιας κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι αεροπορικές εταιρείες διεθνώς. Η συζήτηση για την κρατική βοήθεια είναι, επίσης, μία άλλη συζήτηση – ρεαλιστικές προτάσεις υπάρχουν: από τα CoCos μέχρι την παρέμβαση της κυβέρνησης Σοφούλη στην ΤΑΕ.

Ξέρετε τι από όλα αυτά τα κεκτημένα υπήρχε το 2010; Τίποτε! Μόνο η Cosco στον Πειραιά – που μόλις είχε ξεκινήσει – ένα εκτροχιασμένο λόγω κρίσης business plan στο «Ελ. Βενιζέλος» και μία αεροπορική που, λόγω μικρού μεγέθους, ήταν αναγκασμένη να πουλά σε υψηλές τιμές, ώστε να καλύπτει στοιχειωδώς το λειτουργικό της κόστος και να είναι βιώσιμη (μία έρευνα στις οικονομικές της καταστάσεις θα σας δείξει την διαρκώς μειούμενη αναλογία μεταξύ των εσόδων και της επιβατικής κίνησης).

Σαφής βελτίωση στους ψηφιακούς δείκτες

Μια γρήγορη αναφορά επίσης στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Το 2010 η διείσδυση των smartphones ήταν αμελητέα – έφταναν περί το 15% επί του συνόλου των πωλήσεων της χρονιάς. Σήμερα έχει το περίπου 75% επί του πληθυσμού, κάτι που δυνητικά επιτρέπει στην πλειονότητα των πολιτών να αυτοεξυπηρετηθεί για μία σειρά από υπηρεσίες, να προμηθεύεται προϊόντα και να επικοινωνεί εύκολα εξ αποστάσεως.

Αντίθετα, το 2010 μόλις που μαθαίναμε το οφέλη του κινητού ίντερνετ. Σήμερα ετοιμαζόμαστε για το άλμα στο 5G, έχοντας απολαύσει τα οφέλη της κινητής ευρυζωνικότητας και του mobility εν γένει. Δείτε την έκρηξη της χρήσης των Mobile apps κατά τη διάρκεια της καραντίνας: Η πληρωμή λογαριασμών, η ενημέρωση των βιβλιαρίων, η ανανέωση υπολοίπου έπαψαν να είναι λόγοι να πάει κανείς στο κατάστημα.

Το ίδιο και στη σταθερή. Το 2010 ένα μικρό κομμάτι της Ελλάδας μόνο είχε adsl σε ταχύτητες σε τιμές διπλάσιες σε σχέση με τις σημερινές και, μάλιστα, σχεδόν οι μισές συνδέσεις είχαν ονομαστική ταχύτητα από 2 έως 10 Mbps. Αντίθετα, σήμερα κατασκευάζονται δίκτυα οπτικών ινών πανελλαδικά. Το ίντερνετ είναι σε κάθε σπίτι και οι συνδέσεις βαθμιαία αναβαθμίζονται – περί το 25% των πολιτών διαθέτει πια συνδέσεις υψηλότερων ταχυτήτων. Επιχειρήσεις όλων των μεγεθών υιοθετούν ψηφιακές τεχνολογίες και εφαρμογές σύγκλισης για να γίνουν πιο ανταγωνιστικές.

Αλλά ακόμη και η καραντίνα και η σημερινή λειτουργία της αγοράς με βαρείς υγειονομικούς περιορισμούς, επιταχύνει τον ψηφιακό μετασχηματισμό όλων των επιχειρήσεων, και φέρνει την Ελλάδα σε λίγο καλύτερη θέση στον επόμενο αγώνα των εθνών: Αυτόν της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Αλλαγές και στην επιχειρηματικότητα

Στο μεταξύ, μέσα στη δεκαετία αναπτύχθηκε κι ένα οικοσύστημα από εταιρείες σύγχρονων εφαρμογών λογισμικού. Λίγες άντεξαν, αλλά όσες άντεξαν προσέλκυσαν επενδυτές, διεθνοποιήθηκαν, προσέλκυσαν στελέχη, απέκτησαν μέγεθος. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν μηχανισμοί χρηματοδότησης, αλλά μία κουλτούρα ανάληψης κινδύνου σε νεότερες ηλικίες που αποδίδει καρπούς.

Το 2010 τι υπήρχε από όλα αυτά; Λίγες προσπάθειες ορισμένων παλιότερων εταιρειών, ελάχιστες επιτυχίες από τις επενδύσεις του ΤΑΝΕΟ και μετρημένα στα δάχτυλα υποσχόμενα σχήματα της μικροηλεκτρονικής.

Η ανάπτυξη αυτών των επιχειρήσεων σε μια χώρα εκτός αγορών, που δεν μπορεί να παράσχει τραπεζική χρηματοδότηση με ανταγωνιστικούς όρους, υπήρξε ο πρώτος άθλος της Ελλάδας στον 21^ο αιώνα και τιμά τους πρωταγωνιστές αυτών των επιχειρηματικών προσπαθειών. Αντίστοιχα, και στην υπόλοιπη οικονομία είδαμε σε πολλές περιπτώσεις τη νέα γενιά να αναλαμβάνει την ηγεσία της οικογενειακής επιχείρησης, η οποία αναγνώρισε τη σημασία του μετασχηματισμού και της εξωστρέφειας και εργάστηκε εντατικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Τέτοια παραδείγματα προκοπής και σκληρής δουλειάς έχει όλη η Ελλάδα – ίσως απλά να μην φτάνουν ποτέ στους τίτλους των εφημερίδων.

Βελτιωμένο πολιτικό περιβάλλον

Επιπλέον, η νέα κρίση εκτυλίσσεται σε ένα εντελώς διαφορετικό διεθνές περιβάλλον για τη χώρα. Η Ελλάδα δεν είναι πια το «μαύρο πρόβατο», δεν είναι πηγή προβλημάτων ούτε ο χρήσιμος ηλίθιος ή το καναρίνι στο ορυχείο. Το 2010 δεν υπήρχαν χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί στην Ευρώπη. Σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν με τους γνωστούς αχώνευτους, αλλά σαφείς όρους.

Grosso modo, η Ελλάδα έχει εν πολλοίς αντιμετωπίσει τα δίδυμα ελλείμματα, βρίσκεται σε ένα καθεστώς ήπιας εποπτείας, που σήμερα θα αποδειχθεί πάρα πολύ χρήσιμο, εάν θέλει να αντλήσει χρηματοδότηση, ενώ η πρόσφατη κρίση στον Έβρο ήρθε να επιβεβαιώσει και τη γεωπολιτική της χρησιμότητα. Και παρόλο που το διεθνές περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης αποσυντίθεται με συνέπεια, οι ευκαιρίες των μικρότερων εθνών για διάκριση υπάρχουν.

Τοπόσημα και άλλες ευκαιρίες

Επίσης, δείτε τι απέκτησε η Αθήνα τα τελευταία δέκα χρόνια: Τη Στέγη, τη Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Λυρική Σκηνή στο Φάληρο, το Μουσείο Γουλανδρή, το ανανεωμένο ΦΙΞ, την υπό κατασκευή νέα Πινακοθήκη, αλλά και μικρότερα μέρη δημιουργικότητας, όπως το «Ρομαντσο», τα co-working spaces στην Αθήνα, και την Αγορά της Κυψέλης.

Και φανταστείτε τον δυναμισμό που μπορούν να φέρουν στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή και άλλες αναξιοποίητες υποδομές, όπως το Τατόι, ο σταθμός Πελοποννήσου, το Ωδείο, το πεδίον του Άρεως, το Πάρκο Τρίτση, το Γουδη και τα Προσφυγικά.

Και πόσο θα μπορούσε να αλλάξει η ζωή μας, αν κάθε Δήμος έφτιαχνε μια Ράμπλα σαν την Φωκίωνος Νέγρη. Αλλά κι εάν μέσα από έναν στρατηγικό πολεοδομικό σχεδιασμό, ανακτούσαμε από το αυτοκίνητο χώρο στις γειτονιές και τον δίναμε στην καθημερινή ζωή.  

Πολιτική αποτοξίνωση

Αφήνω για το τέλος τα πλέον σημαντικά: Δεν υπάρχει μείζον πολιτικό θέμα που να γεννά τοξικότητα ή διχασμό, καθώς όλα τα κυβερνήσαντα πολιτικά κόμματα της δεκαετίας ήπιαν το πικρόν ποτήριον της πραγματικότητας και συμβιβάστηκαν μαζί της. Ουδείς αμφισβητεί τις στρατηγικές κατευθύνσεις της Ελλάδας.

Και το πλέον θεμελιώδες. Η κοινωνία τα τελευταία χρόνια επέστρεψε στην ανάπτυξη. Αγοράστηκαν σπίτια, αυτοκίνητα, επανήλθε το αδιαχώρητο στα εστιατόρια και τα μπαρ, γέμισε η αγορά εκδηλώσεις και συνέδρια. Συμμετείχαν όλοι σε αυτό; Δυστυχώς όχι – αν και θα έπρεπε. Ωστόσο, η κοινωνία δεν θα δεχθεί ένα πισωγύρισμα.

Κοινώς, μέσα στην Ελλάδα της κρίσης έγιναν απίστευτα άλματα - που πραγματικά δεν ξέρω πόσες χώρες θα μπορούσαν να τα κάνουν, μέσα σε ένα απολύτως τοξικό πολιτικοικονομικό περιβάλλον.

Η κοινωνία είναι αποφασισμένη να μην ζήσει ξανά μιζέρια. Για ακόμη μια φορά ο Βυζαντινός, μεσογειακός άνθρωπος που κουβαλάμε βαθιά μέσα στην κουλτούρα μας, θα αποδείξει μέσα από έναν συνδυασμό στωικότητάς και δυναμισμού την τρομακτική του ανθεκτικότητα. Εάν η πολιτεία αυτήν τη φορά καινοτομήσει και σταθεί δίπλα του, ενδεχομένως τα πράγματα να είναι και αρκετά καλύτερα από ό,τι οι περισσότεροι προεξοφλούν. Είναι αυτό που έλεγε ο Μαζάουερ: Η Ελλάδα πολεμάει πάντα στην πρώτη γραμμή του μέλλοντος.  

Συμπέρασμα: Ο χειμώνας έρχεται - κι ελπίζω να κρατήσει λίγο. Αλλά όταν φύγει, θα βρει  την Ελλάδα στρατηγικά τοποθετημένη σε μια πολύ καλύτερη θέση. Και μάλιστα, εάν δεν βγάλουμε τα μάταια μας από δικές μας ανοησίες, η χώρα μας θα μπορεί να θέσει και ακόμη πιο φιλόδοξους στόχους, όπως π.χ. να ανέβει κατά 10 -20 θέσεις υψηλότερα στον κατάλογο των χωρών με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο και να κάνει τα γνωστά της θαύματα στην κοινωνική συνοχή και κινητικότητα που την μετέτρεψαν από μία πάμφτωχη αγροτική χώρα σε πρότυπο στην περιοχή της.