Η φωτορεπόρτερ, Αλεξάνδρα Αβακιάν σε μία αδημοσίευτη συνέντευξη

Συνεντευξη και Φωτογραφία: Αχ. Χεκίμογλου (29.XII.2009)

Ανατολικά Πυρηναία, Περπινιάν. Ο Γιασέρ Αραφάτ την αποκαλούσε «δικτάτορα». Η ίδια πέρασε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής της σε πεδία μαχών, εξεγέρσεων και επαναστάσεων, ανά τον κόσμο, καλύπτοντας με τον φακό της δραματικά γεγονότα. Είναι η φωτορεπόρτερ Αλεξάνδρα Αβακιάν, με Αρμένικες καταβολές και με πλατύ χαμόγελο, την οποία συνάντησα στον Couvent de Minimes του Περπινιάν, όπου και παρουσίασε τη συλλογή της "Windows of my Soul".

- Το φωτορεπορτάζ έχει πεθάνει;

Λένε ότι το φωτορεπορτάζ πεθαίνει από την δεκαετία του 1980. Όμως, πλέον η κατάσταση στην κάλυψη των διεθνών ειδήσεων, και συχνά και των εθνικών, έχει σκληρύνει πολύ. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Γαλλία. Δεν ξέρω τι γίνεται στην Ελλάδα…

- Είναι δύσκολα.

Το πρόβλημα είναι οι πόροι και τα χρήματα. Και πιστεύω ότι ήταν τεράστιο λάθος στις απαρχές του ίντερνετ το να μην χρεώνονται τέλη χρήσης. Τώρα είναι πολύ αργά, αφού όλοι περιμένουν δωρεάν περιεχόμενο. Έτσι αποκαλούν τη δημοσιογραφία, «περιεχόμενο». Ωστόσο, είναι μία δουλειά που απαιτεί έναν ικανό μισθό για να ζήσεις. Το διαδίκτυο αλώνει τον παραδοσιακό Τύπο και κανένας δεν πληρώνει για αυτό. Βασικά, ο κόσμος έχει κακομάθει. Αυτό είναι το πρόβλημα.

- Και πως αντιμετωπίζεται αυτό;

Ζούμε μία καινούρια εποχή. Π.χ. έχει δίκιο ο Ζαν Φρανσουά όταν λέει ότι η ζωγραφική δεν καταστράφηκε από τη φωτογραφία, απλώς άλλαξε. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωσή μας. Για παράδειγμα πιστεύω ότι πρέπει να βρούμε υποστήριξη από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Μόλις επέστρεψα από τη Βοσνία και χρειάστηκε να κάνω δουλειά για τρεις διαφορετικούς εργοδότες (ένα περιοδικό, έναν σχεδιαστή μόδας και μία ΜΚΟ) και μόνον έτσι κατάφερα να κάνω το ταξίδι. Όλα αυτά μου θυμίζουν τις παλιές ημέρες, όταν πρωτοξεκίνησα. Όταν πήγα στην Αϊτή ήταν η πρώτη μου δουλειά στο διεθνές… όχι δουλειά ακριβώς, αφού πήγα μόνη μου. Και στη συνέχεια συγκέντρωσα σιγά – σιγά τα χρήματα. Δούλεψα για τον ΟΗΕ, το Reuters, το AP, και μετά το Newsweek… Η κατάσταση μου θυμίζει δυστυχώς τις παλιές ημέρες της δεκαετίας του 1980.

- Άρα πάμε πίσω υπό μία έννοια;

Ναι, κατά κάποιον τρόπο, όμως εξακολουθώ να κατηγορώ τους φωτογράφους γι’ αυτό, διότι είναι υπερβολικά ατομικιστές και δεν κάθισαν να φτιάξουν μία συνδικαλιστική ένωση για free lancers, όπως π.χ. έκαναν οι ηθοποιοί και οι σεναριογράφοι, για να προστατέψουν τους εαυτούς τους. Αυτό δεν το έκαναν, ο καθένας είναι μόνος του. Και ξαφνικά βρίσκονται σε κίνδυνο;

- Εάν ένας νέος φωτογράφος, που επιθυμεί να σταδιοδρομήσει στο φωτορεπορτάζ, σας ζητούσε την άποψή σας, τι θα του λέγατε;

Εάν θα πέθαινες και θα ένοιωθες πληγωμένος, σε περίπτωση που δεν θα έκανες φωτορεπορτάζ, τότε να γίνεις φωτορεπόρτερ. Όμως, εάν μπορείς να γίνεις κάτι άλλο, να γίνεις κάτι άλλο (γελάει…).

- Τα ίδια λένε και για τη δημοσιογραφία..

Τα ίδια λέει και η μητέρα μου που είναι ηθοποιός (γελάει…). Όμως είναι φοβερή η ζωή του φωτορεπόρτερ και δεν έχω μετανοιώσει καθόλου. Γεννήθηκα για να γίνω φωτογράφος και ξεκίνησα πολύ νέα, εννέα – δέκα ετών. Αυτή είναι η ζωή μου και μου αρέσει.

- Πως μπορούμε να ανατρέψουμε αυτήν την κατάσταση στον Τύπο. Το διαδίκτυο αποτελεί λύση ή παγίδα;

Μένει να αποκαλυφθεί. Εγώ δεν έχω ιδέα ακόμη και νομίζω ότι όλοι αυτό ψάχνουν. Είναι μία καινούρια εποχή και τόσο εγώ όσο και οι συνάδελφοί μου μαθαίνουμε να προσαρμοζόμαστε σε μία νέα κατάσταση. Τα περιοδικά δεν θα σε στείλουν πια σε μία χώρα για εβδομάδες, μήνες ή χρόνια, όπως συνήθιζαν. Όμως, αυτό συμβαίνει αργά αλλά σταθερά εδώ και πάρα πολύ καιρό. Από την άλλη, οι φωτογράφοι δεν ανεβάζουν τις τιμές τους κάθε χρόνο, ενθαρρύνοντας τα περιοδικά να πούνε «τι ωραία!». Βέβαια, δεν συμπεριφέρονται όλα τα περιοδικά έτσι. Π.χ. το National Geographic δεν λειτουργεί έτσι. Όμως, πολλά περιοδικά πληρώνουν τα ίδια ή και λιγότερα από ότι πλήρωναν 15 χρόνια πριν. Αυτό είναι τρελό! Ένας εργάτης στις οικοδομές θα το ανεχόταν αυτό; Σε καμία περίπτωση! Τότε, γιατί οι φωτογράφοι το αποδέχονται; Νοιώθουν ότι υποχρεούνται να το κάνουν, διότι φοβούνται ότι την επόμενη μέρα θα εμφανιστεί κάποιος άλλος και θα εργαστεί για πολύ λιγότερα.

- Είναι άσχετη με όλα τούτα η ανάμειξη μη δημοσιογράφων σε επιτελικές θέσεις του Τύπου;

Δεν μπορώ να μιλήσω γενικά επί τούτου. Ίσως κατά περίπτωση.

- Τι θα θυμάστε περισσότερο από την πορεία σας;

Πολλά πράγματα είναι εντυπωσιακά για διαφορετικούς λόγους. Π.χ. Οι επαναστάσεις είναι τρομερά συγκινητικές. Όταν φτάνεις σε μία χώρα, που βρίσκεται στο peak της ιστορίας της, τα πράγματα είναι ιδιαίτερα δραματικά. Όμως, υπάρχουν και άλλες πάρα πολύ ενδιαφέρουσες στιγμές. Αυτό που λατρεύω είναι να πηγαίνω πίσω στο χρόνο, να ψάχνω τις αιτίες των προβλημάτων και να ανακαλύπτω τις κουλτούρες. Μου αρέσει να δουλεύω εις βάθος. Έχω εργαστεί στη «σκληρή» ειδησεογραφία επί πάρα πολλά έτη, όμως εδώ και αρκετό καιρό κάνω διεσδυτικές παρουσιάσεις από προβληματικές χώρες. Όμως, με ενδιαφέρει να εντοπίζω, πέρα από τη σκληρότητα και την ομορφιά σε έναν τόπο.

- Μείνατε για χρόνια σε μία σειρά χωρών. ¨Όταν ο Αραφάτ σας αποκαλούσε «δικτάτορα», δεν ήταν περίεργο για αυτούς να βλέπουν μία γυναίκα – φωτορεπόρτερ;

Εξαρτάται. Με τον Αραφάτ, σε καμία περίπτωση δεν συνέβαινε αυτό, διότι πολλές φωτορεπόρτερ τον κάλυπταν. Ανταποκρινόταν θετικά στις ισχυρές γυναίκες. Τον χειρότερο σεξισμό που βίωσα, δεν ήταν στον Μουσουλμανικό κόσμο, αλλά σε δύο μέρη της Αμερικής. Ένας διευθυντής μου είχε μιλήσει με ιδιαίτερα άσχημο τρόπο, στο γραφείο του, μπροστά από άλλους 30 δημοσιογράφους. Αυτό είναι σοβαρό, γιατί πρόκειται για πρόσωπο που θέλει να βλάψει την καριέρα σου. Όμως, πέραν τούτων, το να είσαι γυναίκα στο φωτορεπορτάζ άλλοτε βοηθάει και άλλοτε είναι εναντίον σου. Το ίδιο ισχύει και για τους άνδρες. Π.χ. στο μουσουλμανικό κόσμο, εάν είσαι γυναίκα μπορείς να δουλέψεις στενά τόσο με τους άνδρες όσο και με τις γυναίκες. Σε μία συντηρητική ισλαμική κουλτούρα, εάν είσαι άνδρας δεν θα δεις τις γυναίκες και πολύ.

- Αισθανθήκατε ποτέ τον θάνατο κοντά σας;

Ναι! Σίγουρα. Στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ήμουν μαζί με έναν Αρμένιο διοικητή και δεχόμασταν διαρκώς πυρά από την Αζέρικη πλευρά και μία σφαίρα έξυσε το αυτοκίνητό μας. Και έγινε τόσο γρήγορα που δεν μπόρεσα να το πιστέψω (γελάει..). Χώρια οι ελεύθεροι σκοπευτές! Η Σομαλία ήταν τρέλα, πλήρης παράνοια. Δεν ήταν μόνο οι ελεύθεροι σκοπευτές που πυροβολούσαν στο ξενοδοχείο μας επί ημέρες. Ήταν κι έναν 12χρονο αγόρι που απείλησε να με σκοτώσει, άνευ λόγου. Δεν ήταν λάθος του. Οι στρατιώτες είναι και αυτοί θύματα. Στη Γάζα ξυλοκοπήθηκα αγρίως από τη Χαμάς, ενώ με πυροβόλησαν Ισραηλινοί στρατιώτες. Αυτά συμβαίνουν συνέχεια! Αν και δεν καλύπτω ανοιχτές μάχες πλέον, εξακολουθώ να πηγαίνω σε μέρη που το οτιδήποτε μπορεί να συμβεί. Π.χ. είχα πάει στο Νότιο Λίβανο επί οκτώ εβδομάδες. Ξαφνικά άρχισαν πυροβολισμοί μεταξύ της Χεζμπολάχ και Ισραηλινών στρατιωτών, πολύ κοντά εκεί που βρισκόμουν, μαζί με έναν δήμαρχο της περιοχής. Και εκείνος άρχισε να καταριέται, διότι προσπαθούσα να κάνω το πορτραίτο του, ενόσω έπεφταν σφαίρες.

- Έχει ζήσει στον μουσουλμανικό κόσμο. Είναι τα πράγματα όσο απόλυτα μας τα παρουσιάζουν;

Σίγουρα όχι. Σίγουρα δεν είναι μονολιθικοί, όπως τους παρουσιάζουν. Κάθε κουλτούρα είναι διαφορετική και μέσα σε κάθε κουλτούρα υπάρχει μία πανπερμία ανθρώπων και δοξασιών. Εντάξει, υπάρχουν ισλαμικές δημοκρατίες, όπως το Ιράν ή η Σαουδική Αραβία. Εκεί είναι πιο απαγορευτικά τα πράγματα. Στις εκκοσμικευμένες πολιτείες πάλι είναι διαφορετικά.

- Όταν σου λένε «φεύγεις στη Γάζα», δεν σκέφτεσαι ότι έχεις σπίτι και οικογένεια;

Βέβαια! Έχω οικογένεια και είμαι υπερήφανη για αυτό. Κάποιες φωτορεπόρτερ επιλέγουν να μην κάνουν οικογένεια, και αυτό είναι σεβαστό. Όμως, όταν νοιώθεις ότι σου λείπει κάτι στη ζωή σου, αυτό δεν είναι θεμιτό, Και νοιώθω τυχερή που το έχω αυτό στη ζωή μου. Πλέον, πάω στη δουλεία και μετά επιστρέφω σπίτι, ενώ παλιά έμενα και άλλαζα χώρες διαρκώς.

Η εργοβιογραφία της Αλεξάνδρας Αβακιάν, εδώ: http://www.alexandraavakian.com/