1974 ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ, ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΛΑΨΗΣ

 

Ένα πολύ ενδιαφέρον, καλογραμμένο και συνοπτικό βιβλίο που φωτίζει το κρισιμότερο έτος της πρόσφατης ιστορίας: το 1974.

Με το «1974 Μεταπολίτευση» (Μεταίχμιο 2020), ο Αντώνης Κλάψης προσφέρει ένα πυκνό χρονικό των γεγονότων που μεσολάβησαν από το Πολυτεχνείο έως την επάνοδο της Δημοκρατίας και τις Δίκες της Χούντας, ιχνηλατώντας όχι μόνο την εθνική καταστροφή που προκάλεσαν οι δικτάτορες, αλλά και την ταχύτερη μάλλον δημοκρατική μετάβαση όλων των εποχών στη Μεσόγειο – τη Μεταπολίτευση.

Ο Κλάψης γράφει ότι το 1974 ήταν ταυτόχρονα έτος καταστροφής και χρονιά θαύματος, γιατί το πρώτο μισό σημαδεύτηκε από την πιο σκοτεινή εκδοχή του δικτατορικού καθεστώτος, ενώ ήταν παράλληλα καταπληκτικό ότι πάνω στα ερείπια της Χούντας ανοικοδομήθηκε με απίστευτη ταχύτητα η πιο επιτυχημένη εκδοχή ομαλής δημοκρατικής ζωής του ελληνικού κράτους.

Επίσης, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η παρατήρησή ότι σχεδόν όλες οι αξιώσεις που έχει σήμερα η Τουρκία απέναντι στη χώρα μας, έχουν τη ρίζα της στο μεταίχμιο μεταξύ 1973 και 1974 και στο καθεστώς Ιωαννίδη.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ

To 1973 τα πράγματα οδηγούνται σε αποδρομή. Τον Φεβρουάριο η κατάληψη της Νομικής κλονίζει το καθεστώς, ενώ τον Μάιο το Κίνημα του Ναυτικού επιβεβαιώνει ότι η αντίδραση είναι ευρύτερη. Με αφορμή το Κίνημα, ο Παπαδόπουλος επιχειρεί να «εκδημοκρατίσει» δήθεν το καθεστώς, αναλαμβάνοντας την αρχηγίας του κράτους και επιδιώκοντας μία δήθεν πολιτική κυβέρνηση.

Ωστόσο, η πετρελαϊκή κρίση εκτοξεύει τον πληθωρισμό και επιβαρύνει το ισοζύγιο πληρωμών. Αποκορύφωμα είναι το Πολυτεχνείο, αλλά και η αντίδραση των προσκείμενων στον Ιωαννίδη στρατιωτικών που δυσφορούν με την προσωποκεντρική διακυβέρνηση και τα σκάνδαλα Παπαδόπουλου.

Στις 25 Νοεμβρίου ο Ιωαννίδης κάνει πραξικόπημα, ανατρέπει τον Παπαδόπουλο και καταργεί την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Οι φωτογραφίες του Παπαδόπουλου αποκαθηλώνονται από τις δημόσιες υπηρεσίες.

Η ΕΣΑ πυκνώνει τη δράση της και τον Φεβρουάριο του 1974 επαναλειτουργεί ως τόπος εκτοπισμού πολιτικών κρατουμένων το στρατόπεδο της Γυάρου. Την 1η Δεκεμβρίου 1973 το νέο καθεστώς κλείνει την εφημερίδα «Βραδυνή», άλλοτε ναυαρχίδα του Λαϊκού Κόμματος, διότι υποστήριζε την επάνοδο Καραμανλή.

Από την αρχή ως το τέλος του 1973 ο πληθωρισμός αυξάνεται κατά 30,6%. Η κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου παίρνει μέτρα δεν φέρνουν αποτέλεσμα εξ αιτίας του διπλασιασμού της τιμής του πετρελαίου. Ακολουθούν νέα μέτρα λιτότητας και επιχείρηση εξωραϊσμού της κατάστασης. Καταγράφεται σοβαρή λαϊκή δυσαρέσκεια.

ΤΟ ΜΟΙΡΑΙΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ

Παράλληλα, έχουν προηγηθεί αρκετές απόπειρες δολοφονίας του Μακάριου. Ο Ιωαννίδης πιστεύει ότι μπορεί να γίνει η ένωση Ελλάδας – Κύπρου, παίρνει τον έλεγχο της ΕΟΚΑ Β και ξεκινά να διοργανώνει πραξικόπημα κατά του Μακάριου. Αντίθετη στα σχέδια αυτά, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΞ παραιτείται. Τους Κύπριους ειδοποιεί ο Αβέρωφ, ο οποίος γνωρίζει ότι επίκειται πραξικόπημα.

Στις 15 Ιουλίου 1974, με το κωδικό σύνθημα «Αλέξανδρος εισήχθη εις την κλινικήν» πυρά βαρέων πυροβόλων χτυπούν το προεδρικό μέγαρο της Λευκωσίας. Ο Μακάριος σώζεται και διαφεύγει από τους χουντικούς, οι οποίοι μεταδίδουν στο ραδιόφωνο ότι είναι νεκρός. Ο Μακάριος εμφανίζεται με ραδιοφωνικό μήνυμα και τους γελοιοποιεί.

Οι χουντικοί διορίζουν πρόεδρο στην Κύπρο τον Σαμψών με ένα κωμικοτραγικό τρόπο. Η Άγκυρα ετοιμάζει απόβαση, την οποία αναμένουν όλα τα διεθνή κέντρα, πλην του Ιωαννίδη που θεωρεί ότι δεν θα γίνει τίποτα. Η εισβολή ξεκινά, όμως η απρονοησία της Χούντας είναι ιστορικού χαρακτήρα και σύντομα φαίνεται ότι η Ελλάδα έχει παραιτηθεί από την προσπάθεια άμυνας της Κύπρου διότι δεν είναι σε θέση να διεξάγει πόλεμο – ούτε καν να υπερασπισθεί την ελληνική επικράτεια.

Ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Σίσκο προσπαθεί να παρέμβει, αλλά δεν βρίσκει κανέναν στο τηλέφωνο. Ο υπουργός Βιομηχανίας Κυπραίος, που διορίστηκε παράλληλα ΥΠΕΞ, δεν είναι σε θέση καν να καταλάβει τι του λέει ο Σισκο - είτε γιατί τα αγγλικά του είναι χάλια είτε γιατί τα έχει χαμένα.

Οι Τούρκοι έχουν καταλάβει το προγεφύρωμα που ήθελαν στο νησί και η Χούντα καταρρέει – το μόνο που κάνει είναι αποτελεσματική προπαγάνδα εντός συνόρων. Το τελευταίο υπουργικό συμβούλιο της Χούντας συγκαλείται στις 23 Ιουλίου, αλλά δεν συνεδριάζει- ουδείς μπορεί να πάρει αποφάσεις.

Οι αρχηγοί των Επιτελείων καλούν τους πολιτικούς για να τους παραδώσουν την εξουσία, ο Γκιζίκης όμως θέτει ως όρο να μείνουν τα 3 υπουργεία Άμυνας, Δημόσιας Τάξης και Εσωτερικών στον στρατό, αίτημα που απορρίπτουν οι Μαύρος και Κανελλόπουλος. Συμφωνείται να σχηματιστεί κυβέρνηση με πρόεδρο τον Κανελλόπουλο και αντιπρόεδρο τον Μαύρο, όμως ο Αβέρωφ παρεμβαίνει στα επιτελεία και δέχονται την πρόταση του να κληθεί ο Καραμανλής. Τα νέα γίνονται γνωστά και χιλιάδες άνθρωποι βγαίνουν στον δρόμο. Ο Ιωαννίδης παίρνει 48ωρη άδεια!

ΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

Ο Ζισκάρ Ντ' Εστεν παραχωρεί το προεδρικό αεροπλάνο της Γαλλίας στον Καραμανλή, ο οποίος φτάνει στην Αθήνα και ορκίζεται πρωθυπουργός κυβέρνησης εθνικής ενότητας στις 4.15 το πρωί.

Η αποσάθρωση της Χούντας είναι τέτοια που η κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου τυπικά δεν έχει υποβάλει την παραίτησή της ποτέ. Με την Κύπρο ουσιαστικά χαμένη, η κυβέρνηση προωθεί μέτρα αποκατάστασης της δημοκρατίας: Αμνήστευση πολιτικών αδικημάτων, κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, απόλυση πολιτικών κρατουμένων, ανάκτηση ελληνικής ιθαγένειας κτλ. Ο φοίνικας αποκαθηλώνεται.

Την 1η Αυγούστου εκδίδεται συντακτική πράξη που επαναφέρει το Σύνταγμα του 1952. Παύονται όλοι οι τοποθετημένοι από τη χούντα. Επανέρχεται η ελευθερία του λόγου. Αποκαθίστανται όσοι είχαν απολυθεί επί δικτατορίας, αλλά και οι συνδικαλιστικές ελευθερίες.

Στις 2 Αυγούστου ο Ιωαννίδης τίθεται σε διαθεσιμότητα. Οι χουντικοί όμως είναι εκεί και εξυφαίνουν συνομωσία κατά του Καραμανλή, ο οποίος θέτει τους αρχηγούς των Επιτελείων προ των ευθυνών τους, προειδοποιώντας ότι είτε θα υποβάλει παραίτηση είτε θα καλέσει τον λαό στο Σύνταγμα ζητώντας του να κάνει ό,τι οι στρατηγοί αρνούνταν ή αδυνατούσαν να πράξουν.

Το αποτέλεσμα είναι να μετατεθούν άμεσα οι μονάδες για τις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι θα στασιάσουν. Στις 19 Αυγούστου η κυβέρνηση αποστρατεύει τους Στρατηγούς Μπονάνο και Γαλατσάνο οι οποίοι δεν μπορούσαν να εγγυηθούν την νομιμοφροσύνη των κατωτέρων τους, προκαλώντας πλήγμα στους μηχανισμούς της χούντας.

Στις 24 Αυγούστου αποστρατεύεται και ο Ιωαννίδης. Είχε προηγηθεί η επιβολή ποινής επίπληξης από τον Αβέρωφ όταν ο Ιωαννίδης κάνει ντου στο γραφείο και ο Ηπειρώτης πολιτικός βγάζει το περίστροφό του και το αφήνει επάνω στο γραφείο, προειδοποιώντας ότι θα αντιμετωπίσει οποιαδήποτε απόπειρα εκτροπής ακόμη και με αίμα. Στα τέλη Αυγούστου αντιμετωπίζεται και άλλη απόπειρα συνωμοσίας στον στρατό.

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

Ακολουθούν οι εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, την διεξαγωγή των οποίων είχε αποφασίσει το υπουργικό συμβούλιο της κυβέρνησης εθνικής ενότητας στις 2 Οκτωβρίου μαζί με την εκ νέου κύρωση της ευρωπαϊκής σύμβασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου με στόχο την επιστροφή στο συμβούλιο της Ευρώπης.

Στις 23 Σεπτεμβρίου νομιμοποιείται το ΚΚΕ και 2 ημέρες αργότερα επανακυκλοφορεί ο Ριζοσπάστης, για πρώτη φορά μετά τον Οκτώβριο του 1947.Ο Καραμανλής ιδρύει την Νέα Δημοκρατία. Ο Μαύρος διευρύνει την Ένωση Κέντρου με τις Νέες Δυνάμεις, ενώ ο Ανδρέας ιδρύει το ΠΑΣΟΚ. ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού και ΕΔΑ συνεργάζονται εκλογικά όχι χωρίς προβλήματα.

Ο Καραμανλής δηλώνει δημόσια ότι θα θεωρήσει προσωπικά υπεύθυνους τους αρχηγούς των Επιτελείων σε περίπτωση παρέμβασης του στρατού στις εκλογές. Στις 23 Οκτωβρίου 1967 συλλαμβάνονται και εκτοπίζονται στη Τζιά οι Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος, Ρουφογάλης και Λαδάς.

Για πρώτη φορά χρησιμοποιείται η τηλεόραση ως μέσο διεξαγωγής του προεκλογικού αγώνα. Νέοι άνθρωποι κατεβαίνουν στην πολιτική. Η Νέα Δημοκρατία κερδίζει την πλειοψηφία με πάνω από 54% και 216 έδρες στη Βουλή – είναι η εποχή του διλήμματος «Καραμανλής ή τανκς». Δεύτερη βγαίνει η Ένωση Κέντρου με 20%, τρίτο το ΠΑΣΟΚ με πάνω από 13% και τέταρτη η Ενωμένη Αριστερά με σχεδόν 9,5%.

Ο κύκλος έχει κλείσει, η δημοκρατία έχει αποκατασταθεί και το μόνο που απομένει είναι το δημοψήφισμα για το πολιτειακό και η ψήφιση ενός νέου Συντάγματος.

Η ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΟΣ

Η κυβέρνηση Καραμανλή ορκίζεται στις 21 Νοεμβρίου και το δημοψήφισμα θα πραγματοποιηθεί στις 8 Δεκεμβρίου 1974. Στη διάρκεια των δύο εβδομάδων που μεσολαβούν από την προκήρυξη έως τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, η κυβέρνηση Καραμανλή τηρεί ουδέτερη στάση – κάτι που συμβαίνει για η πρώτη φορά σε πολιτειακό δημοψήφισμα. Το ίδιο κάνουν και οι κυβερνητικοί βουλευτές, έπειτα από απαίτηση του Καραμανλή, παρόλο που η πλειοψηφία των οπαδών της δεξιάς είναι φιλοβασιλικοι.

Η αντιπολίτευση τάσσεται ανοιχτά κατά της Μοναρχίας, την οποία υποστηρίζουν επιτροπές βασιλοφρόνων. Ο Κωνσταντίνος παραμένει στο Λονδίνο και από εκεί απευθύνει δύο μαγνητοσκοπημένα μηνύματα προς το λαό που μεταδίδονται από την τηλεόραση. Στο δημοψήφισμα η αβασίλευτη κερδίζει συντριπτικά και μετά από ενάμιση αιώνα η βασιλεία στην Ελλάδα τελειώνει.

Την επομένη του δημοψηφίσματος η Βουλή ανοίγει και εγκαινιάζει τις εργασίες της για πρώτη φορά μετά από 7,5 χρόνια και συμμετέχει σε αυτήν το ΚΚΕ για πρώτη φορά μετά την εποχή του Μεταξά. Με πρόταση του Μαύρου οι βουλευτές όλων των κομμάτων τηρούν ενός λεπτού σιγή, τιμώντας τη μνήμη των θυμάτων της δικτατορίας. Ακολουθούν οι προγραμματικές δηλώσεις του Καραμανλή: «Γεωγραφικώς, πολιτικώς και ιδεολογικώς η Ελλάς ανήκει εις την δύσιν».

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Στο τέλος του 1974 η Ελλάδα επιστρέφει στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Στις 14 Ιανουαρίου 1975 η Βουλή εγκρίνει ψήφισμα το οποίο καταγγέλλει τους χουντικούς ως σφετεριστές της εξουσίας και καταπατητές των δικαιωμάτων του ελληνικού λαού.

Την ίδια μέρα προφυλακίζεται ο Ιωαννίδης και μία εβδομάδα αργότερα οι Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος, Ρουφογάλης και Λαδάς οι οποίοι μεταφέρονται με πολεμικό πλοίο από την Τζια στον Πειραιά και από εκεί στις φυλακές του Κορυδαλλού. Αργότερα προφυλακίζονται και άλλοι αξιωματικοί.

Η δίκη των πρωταιτίων της χούντας ξεκίνα στις 28 Ιουλίου 1975 και διαρκεί έναν μήνα. Οι Παπαδόπουλος, Παττακός και Μακαρέζος καταδικάζονται σε θάνατο και οι υπόλοιποι σε βαριές ποινές φυλάκισης, με την κυβέρνηση να μετατρέπει τις ποινές σε ισόβια δεσμά.

Στις 24 Φεβρουαρίου εξουδετερώνεται συνωμοσία στον στρατό ξηράς - ήταν το διάσημο πραξικόπημα της πιτζάμας διότι πολλοί από τους συνωμότες πιάστηκαν στα κρεβάτια τους με τις πιτζάμες. Ο Καραμανλής ξεκίνα εκστρατεία εισόδου της Ελλάδας στην ΕΟΚ και μία ημέρα προτού υποβάλει επίσημα αίτημα ένταξης, τίθεται σε ισχύ το νέο Σύνταγμα.

Τότε χτίζονται και τα θεμέλια του σήμερα.